1 Kontrole maszyn do obróbki drewna:

1. Wstęp

Kontrole maszyn do obróbki drewna, przebiegają podobnie jak w przypadku innych maszyn użytkowanych. Ze względu na specyfikę zagrożeń występujących przy obróbce drewna oraz związanej z tym budowy maszyn i technicznych środków ochronnych, należy jednak podczas kontroli uwzględnić również te specyficzne środki ochronne. Pomocna może być w tym celu lista kontrolna opracowana na podstawie rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 14 kwietnia 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze obrabiarek do drewna. Podczas kontrolowania wymagań bezpieczeństwa można także korzystać z niektórych zapisów norm zharmonizowanych, które wprawdzie dotyczą maszyn nowych, lecz proponują uniwersalne metody sprawdzania urządzeń ochronnych.

2. Obowiązki pracodawcy

Pracodawca obowiązany jest zapewnić, aby maszyny udostępniane pracownikom w przedsiębiorstwie były przeznaczone lub odpowiednio przystosowane do wykonania danej pracy, tak, aby mogły być użytkowane bez szkody dla bezpieczeństwa lub zdrowia pracowników.

W przypadku, gdy nie ma możliwości zapewnienia użytkowania maszyn bez ryzyka, pracodawca obowiązany jest podjąć odpowiednie środki w celu zminimalizowania ryzyka.

Pracodawcy byli zobowiązani do roku 2006 doprowadzić użytkowany sprzęt roboczy do zgodności z minimalnymi wymaganiami technicznymi określonymi w Dyrektywie 2009/104/WE. Wymagania te pozostają jednak cały czas aktualne i są niezbędne do upewniania się, że stosowany w pracy sprzęt roboczy spełnia nadal minimalne wymagania.

Interpretację wymagań Dyrektyw Społecznych utrudnia fakt, iż nie zostały one uszczegółowione w normach zharmonizowanych, tak jak wymagania zasadnicze Dyrektyw Ekonomicznych. Z tego względu do oceny starych maszyn można korzystać z porównania zastosowanych w nich rozwiązań i rozwiązań stosowanych w maszynach nowych, a także z wymagań odpowiednich norm zharmonizowanych z dyrektywami ekonomicznymi. Ale korzystać, nie oznacza wcale wymagać tego samego. Takie rozumowanie doprowadziłoby do absurdu, gdyż okazałoby się, że wymagania techniczne dyrektyw społecznych są zbędne i należy stosować wyłącznie wymagania dyrektyw ekonomicznych, a to z kolei doprowadziłoby do konieczności wyłączenia z użytkowania praktycznie wszystkich starych maszyn.

Należy zawsze pamiętać, że ocena spełniania wymagań, przy nieprecyzyjnych zapisach powinna być oparta na ocenie ryzyka, jako podstawowym kryterium.

Bardzo ważnym obowiązkiem pracodawcy jest dbanie o to, by maszyny do obróbki drewna przez cały czas użytkowania w zakładzie spełniały wymagania minimalne BHP.

3. Rodzaje kontroli

Służą temu wszelkiego rodzaju kontrole:

§ wstępne, po zainstalowaniu, a przed przekazaniem sprzętu (maszyny) do eksploatacji po raz pierwszy, albo po zainstalowaniu na innym stanowisku pracy lub w innym miejscu,

§ okresowe, w odstępach czasu przewidzianych przepisami albo ustalonych przez pracodawcę,

§ specjalne, w przypadku możliwości pogorszenia bezpieczeństwa związanego z maszyną, będącego wynikiem np.:

- prac modyfikacyjnych,

- zjawisk przyrodniczych (np. pożaru, powodzi),

- wydłużonego czasu postoju maszyny,

- niebezpiecznych uszkodzeń oraz wypadków przy pracy.

4. Kontrole maszyn użytkowanych

Kontrole mogą przeprowadzać jednostki działające na podstawie odrębnych przepisów albo osoby upoważnione przez pracodawcę i posiadające odpowiednie kwalifikacje.

Najlepiej, jeśli w skład zespołu oceniającego wchodzą osoby o uzupełniających się doświadczeniach zawodowych, kwalifikacjach i kompetencjach, a zwłaszcza: inspektor BHP, główny mechanik, główny elektryk lub energetyk, mistrz zmianowy i operator maszyny.

W przypadku kontroli wstępnych należy sprawdzić spełnianie przez maszynę wszystkich wymagań. Tak samo należy postąpić w przypadku kontroli specjalnych, chyba, że jesteśmy pewni, że pewne cechy maszyny nie uległy zmianie. Wówczas możemy je pominąć w trakcie kontrolowania.

Służą do tego listy kontrolne wg.:

§ Dyrektywy 2009/104/WE dotyczącej minimalnych wymagań w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny użytkowania sprzętu roboczego przez pracowników podczas pracy (rozporządzeń w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy)

§ Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 14 kwietnia 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze obrabiarek do drewna.

Należy również wziąć pod uwagę wymagania dotyczące maszyn określone w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Przy planowaniu działań w związku ze stwierdzonymi niezgodnościami można kierować się np. rozwiązaniami podobnymi do stosowanych w nowych maszynach tego typu lub posłużyć się oceną ryzyka w odniesieniu do zagadnień, w których stwierdzono niezgodności.

W przypadku kontroli okresowych możemy postępować nieco inaczej. Zakres tych kontroli, o ile nie regulują tego odrębne przepisy może obejmować najistotniejsze, decydujące o bezpieczeństwie elementy. Mogą one obejmować sprawdzenia tylko tych wymagań bezpieczeństwa, których wynik może się zmienić, - tzn. mogą dotyczyć elementów zużywających się lub narażonych na udary (np. narzędzia robocze, osłony, hamulce) albo cech zmiennych nietrwałych maszyn (np. pomiary elektryczne, emisja substancji szkodliwych). Nie zawsze konieczne jest przeprowadzanie pełnego sprawdzenia maszyny, jednak kontrola okresowa obejmować zakres niezbędny do upewnienia się, że minimalne wymagania bezpieczeństwa określone w rozporządzeniach są nadal spełnione.

Wyniki kontroli powinny być rejestrowane i przechowywane do dyspozycji zainteresowanych organów, zwłaszcza nadzoru i kontroli warunków pracy, przez okres 5 lat od dnia zakończenia tych kontroli, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej.

W miejscu użytkowania sprzętu powinien być zawsze dostępny dokument z przeprowadzonej ostatnio kontroli.

5. Kontrola dostarczonej nowej maszyny

Pracodawca we własnym interesie powinien również skontrolować zgodność i kompletność dostawy każdej nowej maszyny, przeznaczonej do użytkowania w jego przedsiębiorstwie. Nie chodzi tu oczywiście o powielanie oceny zgodności, lecz sprawdzenie, czy oznakowanie, dokumentacja i wyposażenie dodatkowe dostarczonej maszyny spełniają ogólne wymagania określone w dyrektywie 2006/42/WE.

W związku z tym pracodawca powinien wymagać od dostawcy nowej (nowowprowadzonej do obrotu lub użytkowania na terenie Unii Europejskiej) maszyny, aby została ona dostarczona z:

· instrukcją obsługi (DTR)

· deklaracją zgodności WE

· pełnym oznakowaniem ( w tym ze znakiem CE)

· wyposażeniem i osprzętem specjalnym

Zawartość treści instrukcji obsługi podano dyrektywie 2006/42/WE. Instrukcja obsługi powinna zawierać wszystkie te wszystkie dane, rysunki i informacje, a także:

· kopię deklaracji zgodności WE dla danej maszyny i być:

· sporządzona, w co najmniej w jednym z języków państw członkowskich UE – napis „Instrukcja oryginalna”

· przetłumaczona na język lub języki kraju użytkownika – napis „Tłumaczenie instrukcji oryginalnej”

Deklaracja zgodności WE powinna być sporządzona w tych samych językach, co instrukcja obsługi i powinna zawierać:

· nazwę i adres producenta lub upoważnionego przedstawiciela;

· nazwisko, imię i adres osoby fizycznej lub nazwa osoby prawnej mającej miejsce zamieszkania w UE upoważnionej do przygotowania dokumentacji technicznej;

· pełną identyfikację maszyny;

· potwierdzenie zgodności z dyrektywą maszynową i innymi dyrektywami dotyczącymi maszyny;

· numer jednostki notyfikowanej w przypadku procedury systemu pełnego zapewnienia jakości;

· numer jednostki notyfikowanej i nr certyfikatu w przypadku procedury badania typu WE;

· zgodność z normami zharmonizowanymi i innymi – jeśli wykorzystano je w procesie oceny zgodności;

· imię, nazwisko, stanowisko i podpis osoby uprawnionej;

· miejsce i data sporządzenia

Oznakowanie powinno być widoczne, czytelne i trwałe (zalecane metody to grawerowanie, stemplowanie, wytłaczanie, sitodruk itp. na tabliczkach nitowanych lub na aluminiowej folii trwale przyklejonej do maszyny) oraz powinno zawierać co najmniej:

· nazwę i adres producenta oraz jego upoważnionego przedstawiciela – jeśli występuje;

· określenie (nazwę) maszyny;

· oznakowanie CE;

· oznaczenie serii lub typu maszyny;

· numer seryjny, jeżeli taki występuje;

· rok budowy maszyny rozumiany jako rok ukończenia produkcji;

· odpowiednie oznaczenie maszyn przewidzianych do użytkowania w przestrzeni zagrożonej wybuchem;

· informacje pełne dotyczące typu oraz niezbędne do zapewnienia bezpieczeństwa, takie jak: największa prędkości elementów obrotowych, największa średnica stosowanych narzędzi oraz masa;

· dane na temat masy maszyny i jej części przenoszonych podczas transportu.

· parametry elektryczne (nie wynika to bezpośrednio z NMD)

Oznakowanie znakiem CE musi być umieszczone w bezpośredniej bliskości nazwy producenta lub jego upoważnionego przedstawiciela oraz być wykonane przy użyciu tej samej techniki, co w praktyce powoduje, że producenci umieszczają znak CE bezpośrednio na tabliczce znamionowej maszyny.

Przez wyposażenie i osprzęt specjalny należy rozumieć narzędzia, przyrządy i inne elementy wyposażenia umożliwiające regulację, konserwację i użytkowanie maszyny bez stwarzania zagrożeń, a więc powinny być dostarczone zwłaszcza wszelkie nietypowe, specjalne elementy wyposażenia. Typowe narzędzia, klucze, wkrętaki itp., mogą, ale nie muszą być dostarczone razem z maszyną i użytkownik – pracodawca powinien sprawdzić, czy te cztery ww. pozycje zostały wraz z maszyną dostarczone i czy są właściwe, tzn., czy np. instrukcja obsługi i deklaracja zostały sporządzone w języku polskim.

6. Przykłady

6.1. Studium przypadku nr 1. Brak osłon i urządzeń ochronnych.

W użytkowanej pilarce tarczowej stołowej (rys.1) do drewna brakowało osłon narzędzia (piły tarczowej) oraz napędu (przekładni pasowej. Brakowało również prowadnicy materiału. W pilarce nie został również zamocowany klin rozszczepiający rzaz – wymagane w tych maszynach urządzenie chroniące przed odrzutem obrabianego materiału.

Prawdopodobnie wyposażenie ochronne zostało zdemontowane celowo, aby „ułatwić” pracę i zaginęło.

Niezgodność z:

· § 14. 3. Maszyny stwarzające ryzyko upadku przedmiotów lub ich wyrzucenia wyposaża się w środki ochrony odpowiednie do występującego ryzyka; oraz

Rys.1 Pilarka tarczowa stołowa do drewna ze zdjętymi osłonami i urządzeniami ochronnymi

· § 15.3. W przypadku wystąpienia ryzyka bezpośredniego kontaktu z ruchomymi częściami maszyn, mogącego powodować wypadki, stosuje się osłony lub inne urządzenia ochronne, które zapobiegałyby dostępowi do strefy zagrożenia lub zatrzymywałyby ruch części niebezpiecznych.

· rozporządzenia Ministra Gospodarki z dn. 30.10.2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (Dz. U. Nr 191, poz. 1596)

Jest to niezgodne również z rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dn. 14.04.2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze obrabiarek do drewna. (Dz. U. Nr 36, poz. 409)

· § 11. 1. Podczas obsługi pilarek tarczowych powinny być spełnione następujące wymagania:

1) pilarki powinny być wyposażone w osłony piły, oraz

2) przy ręcznym posuwie materiału powinny być stosowane prowadnice ciętego materiału

· § 11. 2. Pilarki tarczowe przewidziane do wzdłużnego cięcia drewna lub płyt powinny być wyposażone w nastawny klin rozszczepiający, zabezpieczający przed zakleszczeniem lub odrzutem obrabianego przedmiotu.

Działania prewencyjne

Wyposażenie pilarki w:

· osłonę stałą przekładni pasowej;

· górną osłonę nastawną piły tarczowej;

· dolną osłonę nastawną piły tarczowej (ze względu na odkrytą konstrukcję pilarki);

· prowadnicę;

· klin rozszczepiający odpowiedni do zamocowanej piły tarczowej.

6.2. Studium przypadku nr 2. Brak osłony przekładni łańcuchowej

W użytkowanej pilarce tarczowej (rys.2a) do drewna nieosłonięta przekładnia łańcuchowa napędu ruchu posuwowego zespołu piły stwarzała zagrożenie pochwyceniem w strefach przy kołach napędowych przekładni. Ze względów technicznych niewskazane było osłonięcie przekładni na jej całej długości, dlatego zdecydowano się zastosować osłony wyłącznie w strefach zagrożenia.


a) początkowo	b) po osłonięciu

Rys.2 Przekładnia łańcuchowa w strefie zagrożenia pochwyceniem w pilarce tarczowej do drewna

Niezgodność z:

rozporządzenia Ministra Gospodarki z dn. 30.10.2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (Dz. U. Nr 191, poz. 1596).

Działania prewencyjne

Wyposażenie pilarki w:

· osłony stałe kół napędowych przekładni łańcuchowej.

Zastosowane rozwiązanie jest zgodne m.in. z § 15.4. rozporządzenia Ministra Gospodarki z dn. 30.10.2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (Dz. U. Nr 191, poz. 1596), wg którego osłony i urządzenia ochronne:

1) powinny mieć mocną (trwałą) konstrukcję;

2) nie mogą stwarzać zagrożenia;

3) nie mogą być łatwo usuwane lub wyłączane ze stosowania;

4) powinny być usytuowane w odpowiedniej odległości od strefy zagrożenia;

5) nie powinny ograniczać pola widzenia cyklu pracy urządzenia;

6) powinny umożliwiać wykonywanie czynności mających na celu zamocowanie lub wymianę części oraz umożliwiać wykonywanie czynności konserwacyjnych, pozostawiając jedynie ograniczony dostęp do obszaru, gdzie praca ma być wykonywana, w miarę możliwości bez zdejmowania osłon i urządzeń zabezpieczających;

7) powinny ograniczać dostęp tylko do niebezpiecznej strefy pracy maszyny.

6.3. Studium przypadku nr 3. Brak stateczności maszyny

Maszyna do drewna (rys.3) nie została przez użytkownika przymocowana do podłoża. Ze względu na lekką konstrukcję maszyny i występujące drgania możliwe jest przemieszczanie się maszyny w czasie obróbki, a więc utrata stateczności

Niezgodność z:

· § 15. 1. Maszyny oraz ich części, o ile jest to konieczne dla zapewnienia bezpieczeństwa i zdrowia pracowników, mocuje się za pomocą odpowiednich zaczepów lub innych podobnych urządzeń w celu zapewnienia ich stateczności.

Rys.3 Niezamocowana do podłoża noga maszyny do obróbki drewna

Działania prewencyjne

Trwałe przymocowanie maszyny do podłoża z wykorzystaniem przewidzianych w tym celu otworów na śruby mocujące w nogach maszyny.

6.4. Studium przypadku nr 4. Brak oznakowania ostrzegawczego

Osłona stała niebezpiecznych części ruchomych maszyny (rys.4) nie została oznakowana. Stwarza to potencjalne zagrożenie dla pracowników otwierających osłonę.

Niezgodność z:

· § 18. 1. Maszyny wyposaża się w:

2) znaki ostrzegawcze i oznakowania konieczne do zapewnienia bezpieczeństwa pracowników.

Rys.4 Osłona stała niebezpiecznych części ruchomych maszyny do obróbki drewna po jej oznakowaniu.

Działania prewencyjne

Oznakowanie osłony piktogramem ostrzegawczym oraz dodatkowo oznakowanie kierunku obrotu niebezpiecznych części ruchomych maszyny.