„Zalecana metodyka określania wymagań bezpieczeństwa podczas projektowania i wytwarzania maszyny”
1. Wstęp
Producenci mają wpływ na ryzyko zawodowe związane z użytkowaniem maszyn, polegający zachowaniu przy ich wytwarzaniu zróżnicowanego poziomu bezpieczeństwa i higieny pracy. Wg obowiązującej w Unii Europejskiej prawnej koncepcji zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia projektanci i producenci nowych maszyn mają w tym zakresie współdziałać z ich użytkownikami. W kontekście nowych maszyn mają zastosowanie takie działania jak: projektowanie, budowa, wprowadzanie do obrotu oraz oddanie do użytku.
Podstawowe dyrektywy nowego i globalnego podejścia [1-3] odnoszące się do maszyn zostały wprowadzone do prawa polskiego rozporządzeniami [4-6]. Tak więc przed wprowadzeniem maszyny do obrotu lub przekazaniem jej bezpośrednio do użytkowania producent w Polsce i w Unii Europejskiej zobowiązany jest do zapewnienia i udokumentowania spełnienia wszystkich dotyczących jej przepisów. Natomiast pracodawca (użytkownik) przypadku zakupu nowych maszyn i innego nowego wyposażenia roboczego, do których odnoszą się wymagania zasadnicze ma obowiązek prawny wynikający z art. 217 Kodeksu pracy [7]. Ma on zapewnić aby zakupywane nowe wyposażenie pracy spełniało wymagania dotyczące oceny zgodności.
2. Zakres zastosowania wymagań bezpieczeństwa podczas projektowania i wytwarzania maszyny
Przepisy dyrektywy maszynowej 2006/42/WE [1] dotyczą maszyn, które należy rozumieć jako:
a) zespół, wyposażony lub przeznaczony do wyposażenia w mechanizm napędowy inny niż bezpośrednio wykorzystujący siłę mięśni ludzkich lub zwierzęcych, składający się ze sprzężonych części lub elementów, z których przynajmniej jedna jest ruchoma, połączonych w całość mającą konkretne zastosowanie
b) zespół, o którym mowa w pkt a), bez elementów przeznaczonych do jego podłączenia w miejscu pracy lub do podłączenia do źródeł energii i napędu
c) zespół, o którym mowa w pkt a) i b), gotowy do zainstalowania i zdolny do funkcjonowania jedynie po zamontowaniu na środkach transportu lub zainstalowaniu w budynku lub na konstrukcji
d) zespoły maszyn, o których mowa w pkt a) – c), lub maszyny nieukończone, które w celu osiągnięcia określonego efektu końcowego zostały zestawione i są sterowane w taki sposób, że działają jako zintegrowana całość
e) zespół sprzężonych części lub elementów, z których przynajmniej jeden jest ruchomy, połączony w całość, przeznaczony do podnoszenia ładunków, którego jedynym źródłem mocy jest bezpośrednie wykorzystanie siły mięśni ludzkich.
Ponadto wymagania dyrektywy dotyczą:
· wyposażenia wymiennego (urządzenia, które jest montowane przez operatora do oddanych do użytku maszyny lub ciągnika, w celu zmiany ich funkcji lub dodania im nowej funkcji, jeśli wyposażenie to nie jest narzędziem)
· elementów bezpieczeństwa (wymienionych w załączniku 1, służących do spełnienia funkcji bezpieczeństwa oraz które są wprowadzane do obrotu oddzielnie, oraz których uszkodzenie lub nieprawidłowe działanie zagraża bezpieczeństwu osób, oraz nie są niezbędne do działania maszyny lub można je zastąpić zwykłymi elementami tak, aby maszyna mogła działać)
· osprzętu do podnoszenia (elementu lub wyposażenia niezwiązanych z maszyną podnoszącą, w tym również zawiesi i ich elementów umożliwiających utrzymanie ładunku, umieszczanych pomiędzy maszyną a ładunkiem lub na samym ładunku, lub mogących stanowić integralną część ładunku, które są wprowadzane do obrotu oddzielnie)
· łańcuchów, lin i pasów (zaprojektowanych i wykonanych do podnoszenia jako część maszyny podnoszącej lub osprzętu do podnoszenia)
· odłączalnych urządzeń do mechanicznego przenoszenia napędu (odłączalnych elementów do przenoszenia mocy pomiędzy maszynami samobieżnymi lub ciągnikami a innymi maszynami poprzez połączenie ich na pierwszym stałym łożysku; traktowanych jako jeden wyrób gdy zostały wprowadzone do obrotu z osłoną)
· maszyn nieukończonych (zespołów elementów tworzących maszyny, które nie mogą być samodzielnie stosowane, a jedynym ich przeznaczeniem jest włączenie do innej maszyny lub połączenie z inną maszyna lub maszyną nieukończoną lub wyposażeniem w celu stworzenia maszyny; zalicza się do nich także układ napędowy)
Przepisy dyrektywy 2006/42/WE dotyczą:
· producentów nowych maszyn oraz ich upoważnionych przedstawicieli
· importerów maszyn nowych z państw UE i wszystkich tzn. nowych, modyfikowanych i użytkowanych maszyn z krajów trzecich
Producentem jest osoba fizyczna lub prawna, która:
· projektuje lub produkuje maszyny lub maszyny nieukończone, objęte przepisami dyrektywy 2006/42/WE
· zleca ich zaprojektowanie lub wytworzenie i pod własną nazwą lub znakiem towarowym wprowadza je do obrotu lub do własnego użytku
· dokonuje modyfikacji maszyn użytkowanych (zmienia konstrukcję tak, że mają one inne przeznaczenie lub powstają nowe zagrożenia lub zwiększa się ryzyko stwarzane przez istniejące zagrożenia).
3. Podstawowe wymagania dotyczące producentów maszyn na etapie projektowania i wytwarzania maszyny
Producent maszyny powinien uwzględnić wszystkie stwarzane przez nią zagrożenia oraz wymagania zasadnicze (których stosowanie zapewni dostateczne zmniejszenie ryzyka), ujęte w dotyczących jej dyrektywach nowego i globalnego podejścia.
Należy również zapewnić aby w procesie projektowania maszyny uwzględniono wszystkie przyjęte ograniczenia dotyczące jej parametrów oraz dokonano podziału zadań między maszyna i jej operatorem (operatorami). Producenci powinni zapewnić także dostępność dokumentacji technicznej i umieścić niezbędne informacje na maszynie oraz przygotować i dostarczyć instrukcję maszyny.
W odniesieniu do nowych maszyn zadaniami na etapie projektowania i produkcji jest więc:
· przestrzeganie wymagań zasadniczych ujętych w dyrektywie maszynowej 2006/42/WE [1]
· przestrzeganie wymagań zasadniczych ujętych w innych dyrektywach nowego i globalnego podejścia [2-3] mających zastosowanie do projektowanej i wytwarzanej maszyny
· stosowanie szczegółowych wytycznych norm zharmonizowanych z dyrektywą maszynową 2006/42/WE, których stosowanie zapewnia domniemanie zgodności maszyn z wymaganiami zasadniczymi tej dyrektywy
· wykazywanie zgodności z wymaganiami zasadniczymi w inny sposób niż poprzez stosowanie wytycznych norm zharmonizowanych
· stosowanie oceny ryzyka jako podstawy do projektowania i wytwarzania maszyn w celu zapewnienia możliwie najwyższego poziomu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, z uwzględnieniem aktualnych osiągnięć nauki i techniki
· stosowanie ustalonej hierarchii w stosowaniu środków ochronnych w celu ograniczania poziomu ryzyka w procesie projektowania maszyn, tj. redukcja ryzyka: u źródła – konstrukcja wewnętrznie bezpieczna; poprzez stosowanie technicznych środków ochronnych (osłon, urządzeń ochronnych) zmniejszających ryzyko związane z niewyeliminowanymi zagrożeniami oraz poprzez zamieszczenie informacji dla użytkowników (na maszynie oraz w instrukcji obsługi) - o ryzyku resztkowym i stosowaniu przez nich niezbędnych środków głównie organizacyjno-technicznych
· ocenianie zgodności maszyn z wymaganiami zasadniczymi wg procedur ustalonych, biorąc pod uwagę stwarzane zagrożenia i związane z nimi ryzyko zawodowe,
· sporządzenie, w przypadku pozytywnych wyników oceny, deklaracji zgodności WE i zapewnienie jej dołączenia do maszyny oraz umieszczenie na maszynie oznakowania CE.
4. Źródła informacji wykorzystywane przy określaniu wymagań bezpieczeństwa podczas projektowania i wytwarzania maszyny.
Określanie wymagań bezpieczeństwa podczas projektowania i wytwarzania maszyny jest możliwe poprzez identyfikację zagrożeń i ocenę związanego z nimi ryzyka zawodowego dla określonego zakresu zastosowania maszyny.
Ryzyko zawodowe jest rozumiane jako kombinacja prawdopodobieństwa wystąpienia urazu fizycznego lub pogorszenia stanu zdrowia i ich ciężkości. Ogólne zasady identyfikacji zagrożeń i oceny związanego z nimi ryzyka zawodowego w maszynach określono w dyrektywie [1] i rozporządzeniu [4]. Zostały one uszczegółowione w normie EN ISO 12100 [8] oraz w przewodniku [9], w którym podano również przykłady stosowania tych zasad. Ponadto przedstawiono je w normie ISO TR 14121-2 dającej praktyczne wytyczne przeprowadzania ryzyka zawodowego w odniesieniu do normy EN ISO 12100 i opisującej różne metody i narzędzia stosowane ma różnych etapach tej oceny. Dokument ten podaje także różne środki stosowane w celu ograniczenia ryzyka zawodowego i może być wykorzystany do projektowania, wytwarzania, instalowania i modyfikowania maszyny.
Przy określaniu wymagań bezpieczeństwa wykorzystywane są też inne normy zharmonizowane z dyrektywami [1-4], których stosowanie pozwala na spełnienie wymagań zasadniczych tych dyrektyw (normy zharmonizowane nie są aktami prawnymi, to spełnienie wytycznych normy zharmonizowanej uznaje się za spełnienie zasadniczych wymagań dyrektywy - tzw. domniemanie zgodności).. Normy te, są opracowywane na zlecenie Komisji Europejskiej przez Europejski Komitet Normalizacyjny(CEN), Europejski Komitet Normalizacji Elektrotechnicznej (CENELEC) lub Europejski Instytut Norm Telekomunikacyjnych (ETSI), a ich treść jest ustalana w oparciu o wymogi zatwierdzone przez Komisję Europejską. W Europie wykaz norm zharmonizowanych jest podawany w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich, http://ec.Europa.eu/enterprise/policies/european-standards/harmonised-standards/index_en.htm, natomiast w Polsce jest on przekazywany na stronie polskiego Komitetu Normalizacyjnego (www.pkn.pl) w Obwieszczeniu Prezesa PKN (MP z 2004 r. Nr 7 poz. 117, z późn. zm.).
W Polsce ponadto są aktualne inne normy Polskie normy, które obejmują swym zakresem takie zagadnienia jak:
- maszyn elektrycznych
- warunki i systemy produkcyjne pracy
- badania i wymagania ogólne dotyczące wyposażenia i elementów maszyn
- maszyny i wyposażenie do przetwórstwa tworzyw sztucznych i gumy
- wyposażenie i maszyny biurowe
- rysunek techniczny
- maszyn do obróbki plastycznej metali
- maszyny stosowane w przemyśle włókienniczym.
Normy te mogą mieć zastosowane przy określaniu wymagań bezpieczeństwa i ochrony zdrowia podczas projektowania i wytwarzania poszczególnych grup maszyn, pod warunkiem że nie pozostają w sprzeczności z wymaganiami zasadniczymi określonymi w dyrektywach nowego i globalnego podejścia a poziom techniczny prezentowanych tam rozwiązań nie odbiega od obecnie dostępnego.
Przy określaniu wymagań bezpieczeństwa i ochrony zdrowia podczas projektowania i wytwarzania maszyny mogą być także przydatne dla producentów „Zalecenia do stosowania” (Recomendation for Use), które interpretują wymagania norm zharmonizowanych lub wymagań Dyrektywy 2006/42/WE, głównie dla potrzeb ujednolicenia podejścia jednostek notyfikowanych Unii Europejskiej do wymagań tej dyrektywy. Pomimo że „zalecenia do stosowania” nie są prawnie wiążące, to po opublikowaniu na stronie KE uznawane są za ważne źródło odniesienia, zapewniające jednolitą interpretację i stosowanie wymagań dyrektywy przez jednostki notyfikowane. Stanowią one dodatkowe źródło informacji o wymaganiach dyrektywy w stosunku do ww. „Przewodnika dotyczącego stosowania dyrektywy 2006/42/WE w sprawie maszyn”. Zalecenia te przyjęte przez Komitet Horyzontalny Jednostek Notyfikowanych przedstawione są do zatwierdzenia Grupie Roboczej ds. Maszyn, a następnie publikowane na stronie internetowej Komisji Europejskiej pod adresem: http://ec.europa.eu/enterprise/sectors/mechanical/documents/legislation/machinery/notified-bodies/index_ en.htm
Zalecenia te zawierają uzgodnione w ramach prac Grup Pionowych wytyczne dotyczące technicznych i organizacyjnych działań, które mogą zostać wykorzystane przez jednostki podczas prowadzonych procesów oceny zgodności. Zalecenia (RfUs) mogą mieć także szersze zastosowanie, jeżeli odnosza sie do wielu grup maszyn lub do wymagań dyrektywy - wtedy uzyskują status tzw. dokumentu poziomego (horizontal Recommendation for Use sheets); natomiast gdy odnoszą się do jednej grupy maszyn (np. do obróbki drewna), wtedy uzyskują status tzw. dokumentu pionowego (vertical Recommendation for Use sheets). Zasadniczo zalecenia wydawane są, gdy nie ma odpowiednich norm zharmonizowanych w danym zakresie lub jeżeli odpowiednia norma zharmonizowana nie dostarcza szczegółowych odpowiedzi na pojawiające się pytania.
5. Prezentowanie i dokumentowanie wymagań bezpieczeństwa projektowanych i wytwarzanych maszyn
Dyrektywa 2006/42/WE podaje sposoby przedstawiania dokumentowania wymagań bezpieczeństwa.
Informacje takie pojawiają się w opracowanej przez producentów dokumentacji technicznej. Producent powinien zgromadzić dokumentację wytwarzanych maszyn (którą należy przechowywać przez 10 lat od zakończenia produkcji) zawierającą:
· dokumentację oceny ryzyka zawierającą wykaz zastosowanych podczas projektowania maszyny zasadniczych wymagań w zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz opisie środków zastosowanych do wyeliminowania zidentyfikowanych zagrożeń stwarzanych przez maszynę lub zmniejszenia ryzyka oraz wskazania ryzyka resztkowego związanego z maszyną
· wykaz stosowanych norm i specyfikacji (wymagań) technicznych
· kopię instrukcji maszyny
· deklarację włączenia wmontowanej maszyny nieukończonej z odpowiednią instrukcją jej montażu – jeśli ma to zastosowanie
· kopie deklaracji zgodności WE maszyn lub innych wyrobów włączonych do maszyny – jeśli ma to zastosowanie
· kopię deklaracji zgodności WE w przypadku produkcji seryjnej
· opis czynności podjętych w celu zapewnienia, że maszyna pozostaje zgodna z zasadniczymi wymaganiami w zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia
Wszystkie maszyny powinny być oznakowane, a oznakowanie powinno być widoczne, czytelne i trwałe. Powinno ono, zawierać co najmniej:
· rok budowy maszyny rozumiany jako rok ukończenia jej produkcji(ukończenie procesu produkcji w zakładzie producenta następuje najpóźniej w momencie opuszczenia zakładu przez maszynę w celu dostarczenia do importera, dystrybutora lub użytkownika. W przypadku finalnego montażu u użytkownika proces ten kończy się w chwili zakończenia montażu i osiągnięcia gotowości do pracy
· odpowiednie oznaczenie maszyn przewidzianych do użytkowania w przestrzeni zagrożonej wybuchem
· informacje pełne, dotyczące typu maszyny oraz niezbędne do zapewnienia bezpieczeństwa użytkowania, (np.: maksymalna prędkość elementów obrotowych, maksymalna średnica stosowanych narzędzi oraz dane na temat masy maszyny i jej części przenoszonych podczas użytkowania za pomocą urządzeń podnoszących)
· dodatkowe informacje wynikające z dyrektywy maszynowej dla poszczególnych specyficznych grup maszyn.
Wymagania bezpieczeństwa i ochrony zdrowia podczas projektowania i wytwarzania maszyny odzwierciedlone są także w instrukcji obsługi, która stanowi integralną cześć maszyny Instrukcja powinna zawierać::
Instrukcja powinna być sporządzona w co najmniej jednym z 23 oficjalnych języków państw członkowskich UE i mieć napis „Instrukcja oryginalna” (w języku danej wersji) na wersji lub wersjach językowych zweryfikowanych przez producenta lub upoważnionego przedstawiciela. Jeżeli taka instrukcja nie istnieje w oficjalnym języku lub językach państwa członkowskiego, w którym maszyna będzie użytkowana, tłumaczenie na ten język lub języki powinno zostać dostarczone przez producenta lub jego upoważnionego przedstawiciela lub przez osobę wprowadzającą tę maszynę na dany obszar językowy Instrukcja taka powinna mieć napis „Tłumaczenie instrukcji oryginalnej”. W uzasadnionych przypadkach instrukcja konserwacji maszyny przez wyspecjalizowany personel zatrudniony (wyznaczony i upoważniony) przez producenta lub jego upoważnionego przedstawiciela może być napisana tylko w języku, którym posługuje się ten personel. Instrukcje dla personelu użytkownika nie są objęte tym wyjątkiem. Maszyna wprowadzana do obrotu lub oddawana do użytkowania powinna być wyposażona w „Instrukcję oryginalną” oraz, jeżeli ma to zastosowanie, w „Tłumaczenie instrukcji oryginalnej”. Umożliwia to użytkownikowi sprawdzenie sformułowań w przypadku wątpliwości.
W przypadku maszyn nieukończonych Instrukcja montażu maszyny nieukończonej musi zawierać opis warunków, jakie należy spełnić w celu prawidłowego włączenia do maszyny finalnej, aby nie stworzyć zagrożenia dla zdrowia i bezpieczeństwa. Instrukcja montażu musi być napisana w oficjalnym języku Wspólnoty zaaprobowanym przez producenta maszyny, do której maszyna nieukończona ma zostać włączona, lub przez jego upoważnionego przedstawiciela.
Deklaracja zgodności sporządzona przez producenta lub jego upoważnionego przedstawiciela w językach identycznych jak instrukcja obsługi musi zostać dołączona do maszyny przed wprowadzeniem jej do obrotu lub oddaniem do użytkowania. Powinna ona zawierać:
· pełną identyfikację maszyny. Dane maszyny powinny być takie jak naniesione na maszynę, ale w pełnej wersji. Maszyna musi być jednoznacznie zidentyfikowana. Zasadą jest podawanie numeru fabrycznego. Dla maszyn produkowanych w dużych seriach można wystawić jedną deklarację zgodności dla całej serii lub partii, ale wtedy należy podawać zakres objęty deklaracją lub wystawiać deklaracje dla każdej z tych maszyn
· oświadczenie, że maszyna zapewnia zgodność z dyrektywą maszynową i innymi dotyczącymi jej dyrektywami; wszystkie odniesienia muszą być odniesieniami do przepisów opublikowanych w Dzienniku Urzędowym UE,
· nazwę, adres i numer identyfikacyjny jednostki notyfikowanej - w przypadku zatwierdzania systemu pełnego zapewnienia jakości, oraz badania typu i numer wydanego certyfikatu
· zgodność z normami zharmonizowanymi i innymi, jeśli je wykorzystano w procesie oceny zgodności (przyjmuje się, że wskazane normy zastosowano w całości, w innym przypadku należy podać niezastosowane postanowienia)
· imię, nazwisko i podpis osoby uprawnionej
· miejsce i datę sporządzenia.
W przypadku maszyny nieukończonej Deklaracja włączenia maszyny nieukończonej (której treść i tłumaczenia powinny być sporządzone na tych samych zasadach co instrukcja) powinna zawierać:
1) firmę i pełny adres producenta maszyny nieukończonej, a w stosownych przypadkach, jego upoważnionego przedstawiciela
2) nazwisko i adres osoby mającej miejsce zamieszkania lub siedzibę we Wspólnocie, upoważnionej do przygotowania odpowiedniej dokumentacji technicznej
3) opis i identyfikację maszyny nieukończonej, w tym ogólne określenie, funkcja, model, typ, numer seryjny i nazwa handlowa
4) zdanie zawierające oświadczenie, które z zasadniczych wymagań niniejszej dyrektywy są stosowane i spełniane oraz że przygotowano odpowiednią dokumentację techniczną, a w stosownych przypadkach zdanie zawierające oświadczenie o zgodności maszyny nieukończonej z innymi dyrektywami wspólnotowymi (odniesienia te muszą być odniesieniami do tekstów opublikowanych w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej)
5) zobowiązanie do przekazania, na uzasadniony wniosek władz krajowych, odpowiednich informacji na temat maszyny nieukończonej. Zobowiązanie obejmuje metodę przekazania i nie narusza praw własności intelektualnej producenta do maszyny nieukończonej
6) oświadczenie, że maszyna nieukończona nie może zostać oddana do użytku do momentu, gdy maszyna finalna, do której ma zostać wbudowana uzyska deklarację zgodności z przepisami niniejszej dyrektywy, jeżeli jest to właściwe;
7) miejsce i datę złożenia deklaracji;
8) tożsamość i podpis osoby upoważnionej do sporządzenia deklaracji w imieniu producenta lub jego upoważnionego przedstawiciela.
Sposobem udowodnienia i zaprezentowania zgodności maszyny z wymaganiami zasadniczymi jest także przeprowadzenie odpowiedniej procedury zgodności z wymaganiami zasadniczymi maszyn ujętych i nieujętych w załączniku IV do dyrektywy. Do maszyn nieujętych w załączniku producent lub jego upoważniony przedstawiciel stosuje procedurę oceny zgodności połączoną z kontrolą wewnętrzną wytwarzania maszyny, opisaną w zał. VIII do dyrektywy [1]. W przypadku maszyn ujętych w załączniku IV do dyrektywy, które nie zostały wyprodukowane zgodnie z odpowiednimi normami zharmonizowanymi (głównie z normami typu C) lub spełniają je tylko częściowo, bądź zastosowane normy nie obejmują wszystkich wymagań zasadniczych lub nie ma takich norm, producent lub jego przedstawiciel może zastosować:
W końcu, w przypadku maszyn ujętych w załączniku zał. IV do dyrektywy, wyprodukowanych zgodnie z odpowiednimi normami zharmonizowanymi, obejmującymi wszystkie wymagania zasadnicze dotyczące danej maszyny, producent lub jego przedstawiciel może zastosować:
Potwierdzeniem spełnienia zasadniczych wymagań bezpieczeństwa i ochrony zdrowia jest oznakowanie CE na maszynie. Oznacza ono zgodność ze wszystkimi przepisami UE, które przewidują naniesienie tego oznakowania Znak CE powinien być zgodny ze wzorem podanym w załączniku zał. III do dyrektywy. Należy go umieścić w bezpośredniej bliskości nazwy producenta lub jego upoważnionego przedstawiciela, przy użyciu tej samej techniki. W przypadku zastosowania w ocenie zgodności procedury pełnego zapewnienia jakości, po oznakowaniu CE umieszczany jest numer jednostki notyfikowanej, która go certyfikowała.
6. Środki stosowane w celu zapewniania bezpieczeństwa i ochrony zdrowia uwzględniane podczas projektowania i użytkowania maszyny
Środki te określono w załączniku 1 do dyrektywy [1] i podzielono je na wymagania dotyczące wszystkich maszyn oraz te dotyczące specyficznych grup maszyn. Zasadnicze wymagania obejmujące wszystkie maszyny dotyczą:
ü niezawodności, budowy, rozmieszczenia i działania elementów sterowniczych;
ü uruchamiania oraz zatrzymywania (normalnego i awaryjnego)
ü wyboru rodzaju pracy
ü zakłóceń w zasilaniu energią i w obwodach sterowania
ü oprogramowania (softwaru).
ü niewłaściwą statecznością
ü rozrywaniem się (przewody, połączenia itp.)
ü spadającymi i wyrzucanymi przedmiotami
ü powierzchniami, krawędziami, narożami
ü wieloczynnościowością maszyny
ü zmianami prędkości narzędzi
ü częściami ruchomymi
ü niewłaściwym doborem urządzeń ochronnych
z uwzględnieniem zastosowania osłon i urządzeń ochronnych (wymagania ogólne i dotyczące poszczególnych rodzajów)
ü konserwacji
ü dojść do stanowisk pracy i miejsc obsługi
ü odłączania od źródeł energii
ü innych interwencji operatora
ü czyszczenia części i stref wewnątrz maszyny
§ środków i elementów informacji, w tym:
ü ostrzegania przed stałymi zagrożeniami (piktogramy);
ü informacyjnych
ü oznakowania
ü instrukcji obsługi (DTR).
7. Przykłady Zaleceń do stosowania publikowanych na stronie internetowej Komisji Europejskiej odnoszących się do wymagań zasadniczych Dyrektywy 2006/42/WE
Dokument CNB/M/00.251
Wyjaśnia on procedurę postępowania producenta i jednostki notyfikowanej podczas oceny typu wg dyrektywy 2006/42/WE. Odnosi się do postępowania jednostki notyfikowanej w przypadku oceny zmodyfikowanej maszyny, której wcześniejsza wersja (przed zmianami) była oceniana przez inną jednostkę notyfikowaną. Zgodnie z tą rekomendacją producent dokonujący zmiany w maszynie powinien zwrócić się do jednostki notyfikowanej oceniającej pierwotny wyrób z zapytaniem czy wydany przez nią certyfikat oceny typu może zachować swoją ważność w odniesieniu do zmienionego wyrobu. Jeżeli ta jednostka poinformuje go, że dotychczasowy certyfikat nie ma już zastosowania wtedy może on utrzymać zamiar wprowadzenia na rynek zmienionego wyrobu ale już jako nowy typ wymagający ponownej oceny spełnienia zasadniczych wymagań. Tę ocenę może dokonać inna jednostka notyfikowana, ale wtedy bierze ona odpowiedzialność za cały wyrób i od niej zależy akceptacja i ocena wszystkich dokumentów (w tym wcześniejszych certyfikatów, raportów z badań) dostarczonych przez producenta.
Dokument CNB/M/00.251
Dotyczy zasady uwzględnienia wszystkich aspektów bezpieczeństwa w ocenie typu WE. Jednak wskazuje, że możliwe jest w uzasadnionych przypadkach odejście od tej podstawowej zasady, jeśli nie jest to związane z negatywnym wpływem na bezpieczeństwo wyrobu. W dokumencie podano przypadki możliwych odstępstw od zasady uwzględnienia wszystkich aspektów bezpieczeństwa w ocenie typu WE wyrobu, np.:
· dla maszyn przeznaczonych do zastosowania w budynku można ograniczyć temperaturowy zakres badań do przedziału 0°÷50°,
· jeżeli badana maszyna będzie użytkowana wewnątrz pomieszczeń i jest przewidziana do zamontowania w obudowie np. o ochronie IP 54 (ograniczona ochrona przed pyłem i przed wodą rozbryzgiwaną) wtedy nie ma uzasadnienia badanie kodu IP [5] samej maszyny,
· możliwe jest pominięcie badań odporności na zakłócenia elektromagnetyczne elementów układu sterowania związanych z bezpieczeństwem, jeśli są to wyłącznie elementy elektromechaniczne.
Jednak wszystkie przyjęte tego typu odstępstwa powinny być wymienione w certyfikacie oceny typu WE. Oczywiście badania aspektów związanych z bezpieczeństwem nie mogą być pominięte w ramach oceny typu WE, jeśli nie ma gwarancji, że wymagania dotyczące wszystkich aspektów będą spełnione.
Dokument CNB/M/01.087
Dotyczy oceny typu WE przenośnych pilarek łańcuchowych do pielęgnacji z elektrycznym napędem akumulatorowym, nie mających normy zharmonizowanej, ponieważ nie mają do niej całkowicie zastosowania normy EN 60745-1 [11] i EN 60745-2-13 [12] dotyczące pilarek z napędem elektrycznym oraz EN ISO 11681-2 [13] dotycząca spalinowych pilarek do pielęgnacji drzew. W dokumencie wskazuje się na duże ryzyko wykonywania tego typu prac z użyciem typowych elektrycznych pilarek z kablem zasilającym. Ocena typu elektrycznych pilarek do pielęgnacji drzew z napędem akumulatorowym powinna być dokonana z uwzględnieniem mających zastosowanie punktów norm:
· EN 60745-1 i EN 60745-2-13 - dla wymagań elektrycznych, oraz
· EN ISO 11681-2 - dla wymagań nieelektrycznych.
Dokument CNB/M/04.064
Dotyczy szczegółowych wymagań dotyczących funkcjonowania urządzenia zatrzymywania awaryjnego we wtryskarkach do tworzyw sztucznych. Zgodnie z tym zaleceniem aktywacja tego urządzenia nie powinna powodować odłączenia zasilania urządzeń grzewczych, ponieważ nie spowoduje to w sposób natychmiastowy zmniejszenia ryzyka związanego z wysoka temperatura elementów maszyny. Ponadto spadek temperatury może powodować dodatkowe zagrożenia wyrzucenia (wytrysku) tworzywa częściowo schłodzonego a następnie podgrzewanego przy ponownym uruchomieniu maszyny. Jednak w instrukcji obsługi maszyny powinny znaleźć się odpowiednie informacje dotyczące działania urządzenia zatrzymywania awaryjnego w tym ostrzeżenie, że nie wyłącza ono zasilania ogrzewania maszyny
9. Przykłady doprowadzenia do zgodności maszyn z zasadniczymi wymaganiami bezpieczeństwa i ochrony zdrowia
Przykład 1
W deklaracji zgodności brak jest upoważnionej osoby do przygotowania dokumentacji technicznej.
Nie jest spełnione wymaganie załącznika 2 A do Dyrektywy 2006/42/WE „Deklaracja zgodności WE musi zawierać następujące dane szczegółowe: ……..2) nazwisko i adres osoby mającej miejsce zamieszkania lub siedzibę we Wspólnocie, upoważnionej do przygotowania dokumentacji technicznej…..”
Należy uzupełnić deklaracje zgodności o dane dotyczące osoby prawnej lub fizycznej, wyznaczonej przez producenta, mającej swoją siedzibę lub miejsce zamieszkania na terenie UE odpowiedzialnej za udostępnienie dokumentacji maszyny.
Przykład 2
Element sterowniczy pozostający w maszynie w położeniu neutralnym nie jest oznaczony w związku z wymaganym kierunkiem i skutkiem swojej aktywizacji.
Jest to niezgodne z p. 1.2.2 załącznika 1 do Dyrektywy 2006/42/WE „Elementy sterownicze muszą być: — wyraźnie widoczne i rozpoznawalne, z użyciem piktogramów we właściwych przypadkach; — rozmieszczone w sposób zapewniający bezpieczną obsługę, pozbawioną wątpliwości, bezzwłoczną i jednoznaczną, — zaprojektowane tak, aby ich kierunek ruchu był zgodny z wywoływanym skutkiem,…….”.
Należy odpowiednio oznakować element sterowniczy wskazując użytkownikowi kierunek jego aktywizacji w zgodzie zaprojektowanym i mającym zostać wywołanym skutkiem.
Przykład 3
W maszynie zastosowano osłonę ruchomą blokującą, po otwarciu, której operator ma dostęp do ruchomego elementu maszyny poruszającego się pod wpływem sił bezwładności.
Jest to niezgodne z p. 1.4.2.2 załącznika 1 do Dyrektywy 2006/42/WE „…….W przypadku gdy operator może znaleźć się w strefie niebezpiecznej zanim ustanie ryzyko związane z niebezpiecznymi funkcjami maszyny, ruchome osłony muszą być połączone z urządzeniem ryglującym osłony jako uzupełnienie urządzenia blokującego, aby: — zapobiec uruchomieniu niebezpiecznych funkcji do chwili zamknięcia i zaryglowania osłon; oraz — osłony pozostawały zamknięte i zaryglowane dopóki nie ustanie ryzyko obrażeń wynikające z niebezpiecznych funkcji maszyny”.
Należy zastosować osłonę ruchomą blokującą z ryglowaniem zamiast osłony ruchomej blokującej. Zamontowanie urządzenia ryglującego osłony, jako uzupełnienie urządzenia blokującego jest konieczne w przypadkach, w których operator może znaleźć się w strefie niebezpiecznej, zanim nastąpi zatrzymanie niebezpiecznych funkcji maszyny. Czas utrzymywania osłony w stanie zaryglowania powinien być wystarczający do ustania zagrożenia. Zgodnie z wymaganiem dyrektywy maszynowej ruchome osłony blokujące muszą być także zaprojektowane w taki sposób, aby brak lub uszkodzenie jednej z ich części składowych uniemożliwiał uruchomienie lub zatrzymywał niebezpieczne funkcje maszyny. Jest to związane ze spełnieniem wymagań dotyczących bezpieczeństwa i niezawodności układów sterowania.
Przykład 4
W maszynie z ręcznym posuwem zastosowana osłona stała nie zapewnia ograniczenia dostępu do ruchomego narzędzia maszyny.
Jest to niezgodne z wymaganiem p. 1.4.2.3 załącznika 1 do Dyrektywy 2006/42/WE „Osłony nastawne ograniczające dostęp do tych fragmentów części ruchomych, które są niezbędne do wykonania pracy, muszą być: — nastawiane ręcznie lub automatycznie, w zależności od rodzaju pracy, oraz — łatwe do nastawiania bez użycia narzędzi”
Należy zastosować osłonę nastawną w maszynie, w której nie da się całkowicie zapobiec dostępowi do strefy niebezpiecznej w pobliżu ruchomego narzędzia. Aby maksymalnie ograniczyć ryzyko kontaktu z tym narzędziem, ważne jest ułatwienie nastawienia osłony zgodnie z wymiarami danych przedmiotów obrabianych. Osłonę można zaprojektować i wykonać tak, aby jej położenie przystosowywało się automatycznie do wymiarów danego przedmiotu obrabianego, jeżeli nie powoduje to dodatkowego ryzyka. W przeciwnym razie operator musi mieć możliwość szybkiego i prostego nastawienia położenia osłony bez użycia narzędzi [9].
10. Bibliografia
[1] Dyrektywa 2006/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 maja 2006 r. w sprawie maszyn, zmieniająca dyrektywę 95/16/WE (przekształcenie) L 157/24. 9.6.2006. Directive 2006/42/EC of the European Parliament and of the Council of 17 May 2006 on machinery, and amending Directive 95/16/EC. L 157/24. 9.6.2006
[2] Dyrektywa 2006/95/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 w sprawie harmonizacji ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do sprzętu elektrycznego przewidzianego do stosowania w określonych granicach napięcia. L 374/10. 27.12.2006. Directive 2006/95/EC of the European Parliament and of the Council of 12 December 2006 on the harmonisation of the laws of Member States relating to Electrical Equipment designed for use within certain voltage limits. L 374/10. 27.12.2006.
[3] Dyrektywa 2006/95/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 grudnia 2004 w sprawie zbliżenia ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do kompatybilności elektromagnetycznej oraz uchylająca dyrektywę 89/336/EWG. L 390/24. 31.12.2004. Directive 2004/108/EC of the European Parliament and of the Council of 15 December 2004 on the approximation of the laws of the Member States relating to electromagnetic compatibility and repealing Directive 89/336/EEC. L 390/24. 31.12.2004.
[4] Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 października 2008 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn (Dz. U nr 199, poz. 1228, ze zm.). Regulation of the Minister of Economy of 21 October 2008 on Essentials requirements for machines (Journal of Laws No.199, item 1228, with later. edited)
[5] Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o kompatybilności elektromagnetycznej (Dz. U. nr 82, poz. 556, ze zm.). The Law of 21 April 2007 on electromagnetic compatibility (Journal of Laws No. 82, item 556, with later. edited).
[6] Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 sierpnia 2007 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla sprzętu elektrycznego (Dz. U. nr 155, poz. 1089). Regulation of the Minister of Economy of 21 August 2007 on essential requirements for electric al equipment (Journal of Laws No.155, item 1089).
[7] Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (T.j. Dz. U. 1998 Nr 21, poz 94, ze zm.). The Law of 26 June 1974 – Labour code (Uniform text Laws of 2008 No. 21, item 94, with later edited)
[8] EN-ISO 12100: 2010 Bezpieczeństwo maszyn – Ogólne zasady projektowania – Ocena ryzyka i zmniejszanie ryzyka. EN-ISO 12100: 2012 Safety of machinery - General principles for design - Risk assessment and risk reduction
[9] Przewodnik dotyczący stosowania dyrektywy 2006/42/WE w sprawie maszyn. Komisja Europejska. Przedsiębiorstwa i Przemysł. Wydanie drugie, czerwiec 2010 r. http://ec.europa.eu/enterprise/sectors/mechanical/files/machinery/guide-appl-2006-42-ec-2nd-201006_pl.pdf
Guide to application of the Machinery Directive 2006/42/WE. European Commision. Enterprise and Industry.2nd Edition, Jube 2010.
http://ec.europa.eu/enterprise/sectors/mechanical/files/machinery/guide-appl-2006-42-ec-2nd-201006_en.pdf
[10] ISO TR 14121-2:2012 Bezpieczeństwo maszyn – Ocena ryzyka zawodowego – Część 2: Praktyczne wytyczne i przykłady metod. ISO TR 14121-2:2012 Safety of machinery – Risk assessment – Part 2: Practical guidance and examples of methods
[11] EN 60745-1:2009+A11:2010 Narzędzia ręczne o napędzie elektrycznym -- Bezpieczeństwo użytkowania -- Część 1: Wymagania ogólne. EN 60745-1:2009+A11:2010 Hand-held motor-operated electric tools. Safety. General requirements.
[12] EN 60745-2-13: 2009+A1:2011 Narzędzia ręczne o napędzie elektrycznym -- Bezpieczeństwo użytkowania -- Część 2-13: Wymagania szczegółowe dotyczące pilarek łańcuchowych. EN 60745-2-13:2009+A1:2010 Hand-held motor-operated electric tools. Safety. Particular requirements for chain saws
[13] EN ISO 11681-2:2012 Maszyny dla leśnictwa -- Wymagania bezpieczeństwa i badanie pilarek łańcuchowych przenośnych -- Część 2: Pilarki łańcuchowe do pielęgnacji drzew. EN ISO 11681-2:2011 Machinery for forestry -- Portable chain-saw safety requirements and testing -- Part 2: Chain-saws for tree service