Postępowanie w przypadku obrabiarek do drewna

Wymagania zasadnicze bezpieczeństwa i ochrony zdrowia określone zostały w dyrektywie 42/2006/WE dla wszystkich maszyn, jednak dyrektywa wskazuje, że wymagania te mają zastosowanie jedynie do tych zagrożeń, które stwarza dana maszyna.

Dyrektywa wskazuje również na obowiązek wykonania oceny ryzyka i na odpowiedzialność producenta za ocenę ryzyka i zastosowanie koniecznych środków ochronnych.

W dyrektywie opisano również szczegółowo iteracyjny proces oceny ryzyka, którego elementami są następujące działania:

·         określenie zamierzonego przeznaczenia maszyny i możliwego do przewidzenia niewłaściwego jej użycia;

·         określenie zagrożeń, jakie może stwarzać maszyna i związanych z nimi sytuacji niebezpiecznych;

·         oszacowanie ryzyka z uwzględnieniem stopnia ciężkości  szkód (obrażeń lub uszczerbku na zdrowiu) oraz prawdopodobieństwa ich wystąpienia;

·         ocenienie (dopuszczalności) ryzyka;

Dopełnieniem i zarazem celem działań związanych z oceną ryzyka jest zaplanowanie niezbędnych środków ochronnych w celu wyeliminowania zagrożeń lub zmniejszenia ryzyka związanego z tymi zagrożeniami, aby zapewnić spełnianie przez maszynę zasadniczych wymagań bezpieczeństwa i ochrony zdrowia.

1          Ocena ryzyka w kontekście norm zharmonizowanych dla obrabiarek do drewna

Zasadnicze wymagania bezpieczeństwa i ochrony zdrowia są przedstawione w bardziej szczegółowo i precyzyjniej zinterpretowane w normach zharmonizowanych z dyrektywą 42/2006/WE. W stosowaniu norm zharmonizowanych obowiązuje hierarchia od szczegółu do ogółu, a więc wymagania bezpieczeństwa przedstawione w normie typu C dla danej maszyny są ważniejsze, niż wymagania bezpieczeństwa przedstawione w normach typu B (chyba, że norma typu C odwołuje się do niektórych wymagań norm wyższego rzędu – typu B). Z kolei stosowanie wymagań norm typu B ma pierwszeństwo przed najbardziej ogólnymi wymaganiami norm typu A.

Najbardziej szczegółowe wymagania bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, odnoszące się do konkretnych rodzajów czy typów maszyn, przedstawiono w normach typu C zharmonizowanych z dyrektywą 42/2006/WE.

W przypadku obrabiarek do drewna opracowano wiele szczegółowych norm zharmonizowanych typu C, dotyczących bezpieczeństwa tych maszyn. W praktyce normy takie opracowano dla wszystkich, a na pewno dla zdecydowanej większości maszyn do obróbki drewna, które wymieniono w załączniku IV dyrektywy maszynowej 2006/42/WE, jako maszyny niebezpieczne, do których stosowane są specjalne procedury przeprowadzania oceny zgodności.

W przypadku pozostałych obrabiarek do drewna, w zależności od tego, do jakiej grupy maszyn się zaliczają zostały opracowane normy bardziej ogólne. Dotyczy to zwłaszcza niektórych norm typu C, które publikowane są w kilku częściach, przy czym część 1 normy zawiera ogólne specyfikacje mające zastosowanie do rodziny maszyn, a pozostałe części normy zawierają specyfikacje dotyczące poszczególnych kategorii maszyn należących do danej rodziny, uzupełniając lub zmieniając specyfikacje podane w części 1. W przypadku norm typu C posiadających taką formę, podstawę domniemania zgodności z zasadniczymi wymaganiami dyrektywy w sprawie maszyn stanowi stosowanie ogólnej części 1 normy oraz jej odpowiednich szczegółowych części. Dokładnie tak jest w przypadku obrabiarek przenośnych oraz narzędzi ręcznych o napędzie elektrycznym. W przypadku natomiast stacjonarnych i przewoźnych obrabiarek do drewna również „ogólną” normę typu C oznaczono niezależnym numerem, gdyż norma ta dotyczy tych stacjonarnych i przewoźnych obrabiarek do drewna, które nie zostały objęte zakresem innych – szczegółowych norm typu C. Wspomniane ogólne normy europejskie typu C dotyczące obrabiarek do drewna, mają następujące oznaczenia:

·         EN 691-1:2012 Safety of woodworking machines - Part 1: Common requirements [PN-EN 691-1:2013-04 - wersja angielska. Bezpieczeństwo obrabiarek do drewna -- Część 1: Wymagania wspólne] – w przypadku stacjonarnych i przewoźnych obrabiarek do drewna

·         EN 61029-1:2009 Safety of transportable motor-operated electric tools -- Part 1: General requirements IEC 61029-1:1990 (Modified) [PN-EN 61029-1:2009/A11:2011 - wersja angielska. Bezpieczeństwo użytkowania narzędzi przenośnych o napędzie elektrycznym -- Część 1: Wymagania ogólne; PN-EN 61029-1: 2009 - wersja angielska. Bezpieczeństwo użytkowania narzędzi przenośnych o napędzie elektrycznym -- Część 1: Wymagania ogólne] – w przypadku obrabiarek przenośnych o napędzie elektrycznym

·         EN 60745-1:2009 Hand-held motor-operated electric tools - Safety -- Part 1: General requirements IEC 60745-1:2006 (Modified) [PN-EN 60745-1:2009/A11:2011 - wersja angielska. Narzędzia ręczne o napędzie elektrycznym -- Bezpieczeństwo użytkowania -- Część 1: Wymagania ogólne; PN-EN 60745-1:2009 - wersja angielska Narzędzia ręczne o napędzie elektrycznym -- Bezpieczeństwo użytkowania -- Część 1: Wymagania ogólne] – w przypadku narzędzi ręcznych o napędzie elektrycznym

Zastosowanie norm zharmonizowanych ułatwia przeprowadzenie procesu oceny ryzyka, gdyż np. w normach typu C dla stacjonarnych i przewoźnych obrabiarek do drewna zidentyfikowano istotne zagrożenia, związane zazwyczaj z daną kategorią maszyn oraz określono środki ochronne przed tymi zagrożeniami.  W przypadku norm typu C dotyczących obrabiarek przenośnych i narzędzi ręcznych o napędzie elektrycznym nie podano wprost istotnych zagrożeń, lecz opisano podstawowe środki ochronne i cechy elementów istotnych ze względów bezpieczeństwa. Niezależnie jednak od tego zastosowanie norm zharmonizowanych nie zwalnia producenta maszyny z obowiązku przeprowadzenia oceny ryzyka.

Producent, który stosuje wymagania normy typu C musi zapewnić, że dana norma zharmonizowana będzie odpowiednia dla danej konkretnej maszyny oraz będzie obejmowała wszystkie rodzaje zagrożeń, których źródłem może być ta maszyna. Jeżeli dana maszyna jest źródłem zagrożenia nieobjętego normą zharmonizowaną, konieczne jest przeprowadzenie pełnej oceny ryzyka w odniesieniu do tych zagrożeń i podjęcie odpowiednich środków, aby im zapobiec. Ponadto, jeżeli normy zharmonizowane przewidują kilka alternatywnych rozwiązań bez określenia kryteriów dokonywania wyboru pomiędzy nimi, wybór odpowiedniego rozwiązania dla danej maszyny musi być oparty na konkretnej ocenie ryzyka. Jest to szczególnie istotne przy stosowaniu norm typu B. Istotne znaczenie ma też aktualność stosowanych norm zharmonizowanych. Zwykle są one aktualizowane mniej więcej, co 5 lat. Wynika to ze zmian aktualnego poziomu nauki i techniki, który znajduje odzwierciedlenie w nowych wydaniach norm zharmonizowanych. Pod tym względem poziom bezpieczeństwa zapewniony w wyniku stosowania aktualnej normy zharmonizowanej stanowi poziom odniesienia, który powinni brać pod uwagę wszyscy producenci maszyn objętych tą normą. Producent, który zdecyduje się na zastosowanie rozwiązania innego, niż przewidziano w normie, musi być w stanie wykazać, że jest ono zgodne z zasadniczymi wymaganiami dyrektywy w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa, z uwzględnieniem aktualnego stanu wiedzy technicznej. Stąd też takie alternatywne rozwiązania muszą zapewniać poziom bezpieczeństwa, co najmniej równoważny poziomowi zapewnionemu przez rozwiązanie przewidziane w odpowiedniej normie zharmonizowanej.

2          Dodatkowe wymagania zasadnicze w stosunku do obrabiarek do drewna

Jedną z istotnych zasad przedstawionych w dyrektywie 42/2006/WE jest zasada dotycząca oceny zgodności i oceny ryzyka związanego z użytkowaniem maszyn, mówiąca o tym, że „Podczas projektowania maszyn należy wziąć pod uwagę wymagania części ogólnej oraz wymagania zawarte w jednej lub więcej pozostałych części, w zależności od wyników oceny ryzyka przeprowadzonej zgodnie z pozycją 1 niniejszych zasad ogólnych”, (pozycja 1 zasad ogólnych opisuje przedstawiony wyżej iteracyjny proces oceny ryzyka).

Do obrabiarek do drewna, oprócz wspomnianych wyżej wymagań części ogólnej (wspólnych dla wszystkich maszyn), stosuje się również niektóre wymagania z części 2 załącznika I dyrektywy 42/2006/WE. Są to zwłaszcza następujące wymagania dotyczące maszyn do obróbki drewna i materiałów o podobnych właściwościach fizycznych:

a)    maszyna musi być zaprojektowana, wykonana lub wyposażona w taki sposób, aby można było bezpiecznie w niej umieścić i prowadzić przedmiot obrabiany; jeżeli przedmiot obrabiany jest trzymany ręcznie na stole warsztatowym, stół ten musi być odpowiednio stabilny podczas pracy i nie może utrudniać przesuwania przedmiotu obrabianego;

b)    w przypadku, gdy istnieje możliwość pracy maszyny w warunkach stwarzających ryzyko wyrzucania przedmiotu obrabianego lub jego części, maszyna musi być zaprojektowana, wykonana lub wyposażona w taki sposób, aby wyeliminować możliwość takiego wyrzucania lub, jeżeli nie da się tego osiągnąć, aby takie wyrzucenie nie stwarzało ryzyka dla operatora lub osób narażonych;

c)    maszyna musi być wyposażona w hamulec automatyczny, który zatrzymuje narzędzie w wystarczająco krótkim czasie, jeżeli istnieje ryzyko wystąpienia kontaktu z narzędziem podczas zmniejszania przez nie prędkości;

d)    w przypadku, gdy narzędzie jest wbudowane w maszynę, która nie jest w pełni zautomatyzowana, maszyna ta musi być zaprojektowana i wykonana w taki sposób, aby wyeliminować lub zmniejszyć ryzyko przypadkowych obrażeń.

Dodatkowo w stosunku do ręcznych maszyn do obróbki drewna (narzędzi ręcznych o napędzie elektrycznym), następujące wymagania z części 2 załącznika I dyrektywy 42/2006/WE dotyczące maszyn przenośnych trzymanych w ręku lub prowadzonych ręcznie, określające, że maszyny te muszą:

a)    w zależności od rodzaju maszyny, mieć odpowiednio dużą powierzchnię podpierającą i posiadać odpowiednią liczbę uchwytów i wsporników o właściwych wymiarach, rozmieszczonych tak, aby zapewniały stateczność maszyny w zamierzonych warunkach użytkowania;

b)    jeżeli maszyna wyposażona jest w uchwyty, których nie można zwolnić przy zachowaniu całkowitego bezpieczeństwa, być wyposażona w ręczne elementy sterownicze uruchamiania i zatrzymywania, rozmieszczone w sposób umożliwiający operatorowi posługiwanie się nimi bez zwalniania uchwytów, z wyjątkiem przypadków, gdy jest to technicznie niemożliwe oraz gdy maszyna jest wyposażona w niezależne urządzenie sterownicze;

c)    nie stwarzać ryzyka przypadkowego uruchomienia lub kontynuowania działania maszyny po zwolnieniu uchwytów przez operatora. Jeżeli spełnienie tego wymogu nie jest technicznie osiągalne, należy zastosować równorzędne środki;

d)    pozwalać, jeżeli jest to konieczne, na wzrokową obserwację strefy niebezpiecznej i działania narzędzia na obrabiany materiał.

Ponadto: uchwyty maszyn przenośnych muszą być zaprojektowane i wykonane tak, aby uruchamianie i zatrzymywanie maszyny było nieskomplikowane.

W przypadku tych maszyn określono również dodatkowe wymagania w stosunku do zawartości instrukcji dla użytkownika. Instrukcje te muszą zawierać następujące informacje dotyczące drgań przenoszonych przez przenośne maszyny trzymane w ręku lub prowadzone ręcznie:

·         całkowitą wartość drgań, działającą na układ dłoń/ramię, jeżeli wartość ta przekracza 2,5 m/s2. Jeżeli wartość ta nie przekracza 2,5 m/s2, należy to potwierdzić w instrukcji;

·         niepewność pomiarową.

Wartości te muszą być albo faktycznie zmierzone dla danej maszyny albo ustalone na podstawie pomiarów wykonanych dla technicznie porównywalnej maszyny, reprezentatywnej dla maszyny, która będzie produkowana.

W przypadku, gdy normy zharmonizowane nie mają zastosowania, parametry drgań mierzy się przy zastosowaniu najbardziej odpowiedniej metodyki pomiarów dla danej maszyny.

Należy określić warunki pracy maszyny podczas pomiarów i zastosowane metody pomiaru lub odniesienie do stosowanej normy zharmonizowanej.

Lista specyficznych zagrożeń dotyczących maszyn do obróbki drewna

Lista zagrożeń znaczących, jakie może stwarzać obrabiarka do drewna wg norm typu C (przykład)