Artykuł informacyjny „Wymagania bezpieczeństwa dotyczące oświetlenia maszyn”
1. Wymagania ogólne
Wymagania dotyczące integralnego oświetlenia maszyn sformułowane są w Załączniku I-szym do dyrektywy maszynowej, p. 1.1.4 „Oświetlenie”. Zgodnie z tymi wymaganiami:
- maszyna musi być wyposażona w oświetlenie stanowiące jej integralną część, odpowiednie do przeprowadzania związanych z nią czynności, w przypadku gdy brak takiego oświetlenia może wywołać ryzyko mimo oświetlenia zewnętrznego o normalnym natężeniu.
- maszyna musi być zaprojektowania i wykonana w taki sposób, aby oświetlenie nie powodowało uciążliwych obszarów zacienienia, męczących olśnień i niebezpiecznego efektu stroboskopowego spowodowanego oświetleniem części ruchomych.
- wewnętrzne części wymagające częstych kontroli i regulacji oraz obszary konserwacji muszą być wyposażone w odpowiednie oświetlenie.
Wymagania dotyczące oświetlenia elektrycznego przeznaczonego do doświetlania maszyn uszczegółowione są w następujących normach:
- PN-EN 1837+A1:2009 Bezpieczeństwo maszyn. Integralne oświetlenie maszyn
- PN- EN 12464-1 2012. Światło i oświetlenie. Oświetlenie miejsc pracy. Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach.
Projektując oświetlenie maszyn należy wziąć pod uwagę zasady ergonomiczne i techniki oświetlenia. Zadania wzrokowe, które mają być wykonane w/na maszynie różnią się rozmiarami i kontrastem, pozycją, prędkością przemieszczania się itp. Aby zapewnić optymalne warunki oświetlenia należy uprzednio przeprowadzić szczegółową analizę zadania wzrokowego.
2. Natężenie oświetlenia
Wymagane natężenie oświetlenia zależy od rodzaju zadania wzrokowego i powinno być na tyle wysokie i równomierne aby umożliwiło bezpieczne i wygodne postrzeganie detali zadania wzrokowego. Generalnie utrzymanie natężenia oświetlenia na poziomie co najmniej 500 lx powinno być zapewnione przy minimalnej równomierności Uo = 0,7 na powierzchni zadania i 0,4 w obszarze najbliższego otoczenia zadania wzrokowego.
Tam, gdzie do pracy na maszynie potrzebna jest osłona lub zabezpieczający ekran, natężenie oświetlenia musi być zwielokrotnione przez odwrotność wartości współczynnika przepuszczania dodatkowego wyposażenia. W przypadku, gdy nie jest znamy współczynnik przepuszczania, natężenie oświetlenia powinno być zwiększone o co najmniej 50%. W sytuacjach, w których światło oddziałuje negatywnie na procesy technologiczne, poziomy natężenia oświetlenia mogą być zredukowane.
3. Olśnienie
Integralny system oświetleniowy nie powinien powodować bezpośredniego olśnienia, zarówno operatora maszyny, jak i innych pracowników pracujących przy sąsiednich stanowiskach. Natomiast olśnienie odbiciowe powinno być ograniczane do minimum na ile to jest możliwe.
Uzyskanie ograniczenia olśnienia jest możliwe dzięki właściwemu rozmieszczeniu i skierowaniu opraw, zastosowaniu odpowiednich osłon zamontowanych przy oprawach, oraz matowego wykończenia oświetlanych powierzchni.
4. Kierunkowość oświetlenia
Integralny system oświetleniowy powinien być tak zaprojektowany i tak skierowany, aby nie powodował powstawania przeszkadzających cieni w obrębie zadania wzrokowego. Kierunek oświetlenia powinien zapewniać percepcję formy jaka jest właściwa dla danego zadania wzrokowego.
5. Barwa światła
Właściwość oddawania barw zainstalowanych źródeł światła w oprawie powinna umożliwiać poprawne odróżnienie barw zadania wzrokowego i spełniać wymagania dla konkretnej czynności zawarte w normie PN- EN 12464-1 2012. Światło i oświetlenie. Oświetlenie miejsc pracy. Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach.
Barwa światła emitowanego przez zainstalowane źródła światła w oprawie powinna być tak dobrana, aby zapewniała komfort pracy wzrokowej. W większości przypadków preferowane są barwy ciepłe do neutralnych. (2 700 K, 3 000 K do 4 000 K).
6. Efekt stroboskopowy
Integralny system oświetleniowy powinien być tak zaprojektowany, aby efekt stroboskopowy, który może prowadzić do niebezpiecznych sytuacji poprzez zmianę spostrzegania ruchu, rotacji lub ruchu posuwisto-zwrotnego (np. tłoka) maszyny był wyeliminowany. Jest to możliwe do uzyskania np. przez stosowanie żarówek, zasilanie opraw prądem stałym, lub zasilanie lamp wyładowczych prądem o wysokiej częstotliwości (ok. 30 kHz) z wykorzystaniem elektronicznych układów zapłonowych.
7. Źródła światła
Należy stosować takie źródła światła, aby były bezpieczne w obsłudze i nie zagrażały operatorowi maszyny. Zaleca się aby źródło światła były osłonięte w celu ochrony operatora przed zranieniem np. w czasie pęknięcia lampy, nadmiernym ciepłem lub emisją promieniowania nadfioletowego. Funkcje osłony i filtra ograniczającego promieniowanie nadfioletowe spełni np. zwykła szyba. Natomiast stosowane żarówki halogenowe powinny mieć napis: UV STOP, lub Low Pressure, świadczący o zapewnieniu przez producenta ograniczenia promieniowania nadfioletowego.
8. Oprawy
Powinny być tak zaprojektowane aby:
a/ zapewniały odpowiednie oświetlenie obszaru zadania wzrokowego,
b/ zminimalizowały osadzanie się kurzu i brudu na źródłach światła i powierzchniach optycznych,
c/ zminimalizowały przedwczesne starzenie się optycznych elementów,
d/ zapewniały wygodę obsługi,
e/ odpowiadały wymogom PN-EN 60598,
f/ były kompatybilne z maszyną, np. były odporna na wibrację, promieniowanie, posiadały odpowiedni kod IP, itp.
9. Zamontowanie
Oprawy powinny być tak zamontowane aby:
a/ zapewniały wymagane oświetlenie zadania wzrokowego,
b/ unikały kolizji z zadaniem wzrokowym lub zagrożenie operatora,
c/ minimalizowały gromadzenie się brudu na źródłach i oprawach,
d/ zapewniały łatwość / wygodę obsługi.
10. Dostępność oświetlenia
W przypadku gdy na skutek wystąpienia awarii integralnego systemu oświetlenia maszyny może nastąpić wzrost zagrożenia, system oświetleniowy powinien składać się z więcej niż jednego źródła światła. Jedno z tych źródeł powinno mieć odrębne zasilanie.
11. Zasilanie prądem
System oświetleniowy powinien być połączony z zasilaniem, tak aby mógł on działać nawet wtedy gdy maszyna jest wyłączona.