Najbardziej aktualny spis
norm zharmonizowanych z europejskimi dyrektywami nowego podejścia oraz ich
polskich odpowiedników dostępny jest na stronie internetowej PKN: http://www.pkn.pl/obwieszczenia-prezesa-pkn-w-monitorze-polskim.
Poniżej wymienione normy dotyczące maszyn wykorzystujących lasery, które
bardziej szczegółowe będą przedstawione w systemie TeSaMa:
EN 1837+A1 - Bezpieczeństwo maszyn --
Integralne oświetlenie maszyn
EN ISO 11145 Optyka i fotonika -- Lasery i
sprzęt laserowy -- Słownik i symbole
EN ISO 11252 Lasery i sprzęt laserowy --
Przyrząd laserowy -- Minimalne wymagania dotyczące dokumentacji
EN ISO 11553-1 Bezpieczeństwo maszyn --
Maszyny do obróbki laserowej -- Część 1: Ogólne wymagania bezpieczeństwa
EN ISO 11553-2 Bezpieczeństwo maszyn --
Maszyny do obróbki laserowej -- Część 2: Wymagania bezpieczeństwa dotyczące
ręcznych przyrządów do obróbki laserowej
EN 12254Ekrany dla laserowych stanowisk
roboczych -- Wymagania bezpieczeństwa i badania
EN ISO 15616-1:2003 -
Badania odbiorcze maszyn do wysokiej jakości spawania i cięcia wiązką laserową
CO2 -- Część 1 -3
EN 60825-1:2007 Safety
of laser products. Equipment classification and requirements
EN 60825-4 : 2004 - Safety of laser products – Part 4: Laser guards
IEC/TR 60825-5:
2003- Safety of laser products – Part 5: Manufacturer’s checklist for IEC
60825-1
IEC/TR
60825-10:2002 - Safety of laser products – Part 10. Application guidelines and
explanatory notes to IEC 60825-1
IEC/TR
60825-13:2011 - Safety of laser products -- Part 13. Measurements for
classification of laser products
IEC/TR
60825-14:2004. Safety
of laser products. A user's guide
Krótki opis dokumentów
1. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 27 maja 2010 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z ekspozycją na promieniowanie optyczne (Dz. U. nr 100 poz. 643)
Rozporządzenie to określa minimalne wymagania bhp przy ekspozycji na sztuczne promieniowanie optyczne: nielaserowe i laserowe, dotyczące w szczególności:
- wyznaczania poziomu ekspozycji,
- oceny ryzyka zawodowego,
- unikania lub ograniczania ryzyka zawodowego,
- informowania i szkolenia pracowników.
Zgodnie z zapisami tego rozporządzenia pracodawca m.in. identyfikuje źródła promieniowania, laserowego które mogą stwarzać zagrożenie w miejscu pracy, a następnie ustala poziom promieniowania na podstawie:
- badań i pomiarów wykonywanych zgodnie z wymaganiami Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, lub
- oceny opartej na charakterystykach technicznych źródła promieniowania, które umożliwiają określenie odpowiednich parametrów promieniowania optycznego bez wykonywania badań i pomiarów w środowisku pracy. Dane od producenta powinny zawierać wyniki pomiarów emisji promieniowania optycznego (wyznaczonymi zgodnie z przyjętymi normami technicznymi).
W omawianym rozporządzeniu przedstawiono cztery przypadki ogólne, kiedy można odstąpić od określania poziomu ekspozycji, a mianowicie:
1) jeśli lasery są zaliczone, zgodnie z Polską Normą PN-EN 60825-1 [19], do klasy 1, 1M, 2, 2M lub 3R i pracują w warunkach określonych przez producenta urządzenia lub
2) jeśli lasery są zaliczone, zgodnie z Polską Normą PN-EN 60825-1 [19], do klasy 3B lub 4 i do których zostały zastosowane środki ochrony zbiorowej, pozwalające na zaklasyfikowanie urządzenia do klasy 1.
Natomiast przy ocenie ryzyka zawodowego pracodawca powinien uwzględnić w szczególności:
· czynniki mające wpływ na skutki oddziaływania promieniowania optycznego na organizm człowieka (czas ekspozycji, długość fali, poziom promieniowania, rozmiar obrazu na siatkówce oka, tryb pracy lasera)
· wartości MDE, w tym również ograniczeń przy zatrudnianiu młodocianych wynikających z przepisów w sprawie prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac;
· stosowanie urządzeń ochronnych i innego wyposażenia zabezpieczającego przed nadmiernym poziomem ekspozycji;
· Informacje dostarczanych przez producentów źródeł promieniowania i związanego z nimi wyposażenia, wykonywanych zgodnie z normami zharmonizowanymi i spełniających zasadnicze wymagania w rozumieniu przepisów o systemie oceny zgodności.
Jeżeli w miejscu pracy może wystąpić poziom promieniowania przekraczający wartości MDE, pracodawca ma obowiązek:
- oznakowania go znakami bezpieczeństwa (zgodnie z obowiązującymi przepisami),
- wydzielenia stref z tymi miejscami i, jeśli to możliwe technicznie, ograniczenia do nich dostępu.
Wzory znaków bezpieczeństwa stosowanych w odniesieniu do stanowisk z urządzeniami laserowymi znajdują się w normie PN-EN 60825-1.
2. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. nr 217 poz. 1833)
Określa kryteria i wartości maksymalnych dopuszczalnych ekspozycji (MDE) na promieniowanie laserowe zgodnie z dyrektywą 2006/25/WE, które są zamieszczone w załączniku nr 2 „Wykaz wartości najwyższych dopuszczalnych natężeń fizycznych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy” część D.
3. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (DzU 2011 nr 33 poz 166).
Określa:
— tryb, metody i częstotliwość wykonywania pomiarów,
— wymagania, jakie powinny spełniać laboratoria wykonujące badania i pomiary
— sposób rejestrowania i przechowywania wyników badań i pomiarów;
— wzory dokumentów oraz sposób udostępniania wyników badań i pomiarów pracownikom
Zgodnie z ww. rozporządzeniem w przypadku promieniowania laserowego pracodawca nie rozpatruje promieniowania optycznego jako czynnika szkodliwego dla zdrowia w środowisku pracy, jeżeli w trakcie eksploatacji źródła promieniowania zgodnej z jego przeznaczeniem poziom ekspozycji nie przekracza 0,4 wartości MDE, a w szczególności jeżeli:
Ø eksploatuje lasery klasy 1, 1M, 2, 2M lub 3R zgodnie z wymaganiami określonymi przez producenta urządzenia, lub
Ø eksploatuje lasery klasy 3B lub 4, do których zostały zastosowane środki ochrony zbiorowej, pozwalające na zaklasyfikowanie urządzenia do klasy 1
Natomiast częstotliwość wykonywania badań promieniowania optycznego laserowego określa się w zależności od krotności maksymalnej dopuszczalnej ekspozycji ( MDE ), które wykonuje się:
— co najmniej raz na dwa lata – jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono poziom ekspozycji powyżej 0,4 do 0,8 wartości maksymalnej dopuszczalnej ekspozycji (MDE),
— co najmniej raz w roku – jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono poziom ekspozycji powyżej 0,8 wartości MDE.
Jeżeli podczas dwóch ostatnich badań i pomiarów promieniowania laserowego, wykonanych w odstępie dwóch lat, poziom ekspozycji nie przekraczał 0,4 wartości MDE, pracodawca może odstąpić od wykonywania pomiarów.
4. PN EN ISO 11145 Optyka i fotonika -- Lasery i sprzęt laserowy -- Słownik i symbole
W normie tej zdefiniowano 72 podstawowe terminy, symbole i jednostki miar z dziedziny techniki laserowej w celu ujednolicenia terminologii i zapewnienie powtarzalnych badań dla parametrów wiązki laserowej. Słownictwo hierarchiczne laserów przedstawione w tej normie różni się od słownictwa hierarchicznego podanego w normie PN-EN 60825-1. Wynika to z faktu, że obie normy prezentują różne cele dla których je wprowadzono.
5. PN EN ISO 11252 Lasery i sprzęt laserowy -- Przyrząd laserowy -- Minimalne wymagania dotyczące dokumentacji
Norma jest opublikowana w języku angielskim. Jest norma typu B1, zgodnie z normą PN-EN 12100. Norma ta dotyczy zarówno systemów laserowych i urządzeń laserowych zgodnie z PN-EN 60825-1 jak i przyrządów laserowych czy maszyn wykorzystujących lasery zgodnie z PN-EN ISO 11145, PN EN ISO 11553-1 i PN EN ISO 11553-2. W normie tej podano podstawowe wymagania dotyczące dokumentacji urządzeń laserowych, która powinna zawierać dane odnośnie do: charakterystyki wiązki wyjściowej, sposobu zasilania, płynów lub gazów jakie zawiera urządzenie, warunków środowiska w jakim ma pracować urządzenie, części mechanicznych, bezpieczeństwa obsługi, informacji dla użytkownika oraz oznakowania. Załącznik do normy przedstawia modelowy przykład takiej dokumentacji.
6. EN ISO 11553-1 Bezpieczeństwo maszyn -- Maszyny do obróbki laserowej -- Część 1: Ogólne wymagania bezpieczeństwa.
W normie tej opisano zagrożenia, których źródłem są maszyny do obróbki laserowej i określono wymagania bezpieczeństwa odniesione do zagrożeń związanych z promieniowaniem i zagrożeń jakie stwarzają materiały i substancje. Określono również informacje dostarczane przez producentów takich urządzeń. W załączniku A do normy przedstawiono przykłady produktów ubocznych powstających przy obróbce ceramiki, krzemu, metali, cięciu tworzyw sztucznych, papieru i drewna, spawaniu metali, obróbce cieplnej i lutowaniu.
7. EN ISO 11553-2 Bezpieczeństwo maszyn -- Maszyny do obróbki laserowej -- Część 2: Wymagania bezpieczeństwa dotyczące ręcznych przyrządów do obróbki laserowej
W tej części normy podano wymagania dotyczące przyrządów do obróbki laserowej, które są ręcznie trzymane lub ręcznie obsługiwane. Celem normy jest zwrócenie uwagi na szczególne zagrożenia jakie są związane ze stosowaniem ręcznie trzymanych lub ręcznie obsługiwanych przyrządów do obróbki laserowej i zapobieganie narażeniom osób. Obejmuje aspekty analizy zagrożeń i oceny ryzyka oraz środków ochrony. Omawia zagrożenia właściwe dla danego przyrządu, zagrożenia stwarzane przez czynniki zewnętrzne (zakłócenia), i inne zagrożenia związane z używaniem tych przyrządów (np. praca na wysokości, oddziaływanie otoczenia). W załączniku A podaje przykłady ocen ryzyka, a w załączniku B rodzaje ręcznych maszyn do obróbki laserowej.
8. EN 12254 Ekrany dla laserowych stanowisk roboczych -- Wymagania bezpieczeństwa i badania
W normie wyszczególniono wymagania funkcjonalne system znakowania wyrobów mające zastosowanie w zakresie użytkowanych sporadycznie lub ciągle osłon pasywnych (ekranów) służących do ochrony przed promieniowaniem laserowym. Zawiera metody badania funkcji eksploatacyjnych a także wymagania dotyczące dokumentacji dla użytkownika, która dostarcza razem z wyrobem. Odnosi się do ekranów ochronnych przeznaczonych do instalowania na nadzorowanych stanowiskach roboczych, na których występuje promieniowanie laserowe z zakresu od 180 nm do 106 nm i o średniej mocy nie większej niż 100 W lub energii pojedynczego impulsu nie większej niż 30 J. Ponadto zawiera wytyczne wyboru ekranów ochronnych. Nie dotyczy osłon i obudów laserów, które dostarczane są jako część urządzenia laserowego. W załączniku A podaje przykład sprawozdania a badań ekranu ochronnego a w załączniku B podane są oznaczenia i zastosowania ekranów ochronnych. Niniejsza Norma Europejska dotyczy jedynie ochrony przed promieniowaniem laserowym. Norma ta nie dotyczy ochrony przed innymi zagrożeniami, włącznie z zagrożeniami od promieniowania wtórnego, które może powstawać na przykład przy obróbce materiałów.
9. EN ISO 15616-1:2003 - Badania odbiorcze maszyn do wysokiej jakości spawania i cięcia wiązką laserową CO2 -- Część 1: zasady ogólne , warunki odbioru
Podano zasady ogólne i warunki odbioru badań odbiorczych maszyn z wiązką laserową CO2 do spawania i cięcia, o dwóch osiach ruchu (2D). Zwiera warunki badań odbiorczych (ustawienie maszyny, zasilanie energią oraz gazem, system dostarczania gazu , system chłodzenia), zasady badań odbiorczych (zakres nastawień systemu, odchyłki graniczne, wymagana dokładność, protokół odbioru) i zakres badań odbiorczych (właściwości ogólne, badanie skupionej wiązki, dokładnośc systemu manipulacyjnego, dokładność pozycjonowania i trajektorii, prędkość spawania i cięcia, gaz roboczy: badanie i oprzyrządowanie).
10. PN-EN ISO 15616-2:2007 - Badania odbiorcze maszyn do wysokiej jakości spawania i cięcia wiązką laserową CO2 -- Część 2: Pomiary dokładności statycznej i dynamicznej.
Podano zasady pomiaru dokładności systemu manipulacyjnego, dokładności pozycjonowania, powtarzalności pozycjonowania oraz dokładności trajektorii ruchu podczas badań odbiorczych maszyn z wiązką laserową CO2 do spawania i cięcia w dwóch kierunkach ruchu (2D). Opisano procedury badawcze oraz sprzęt. Ustalono zasady kwalifikowania systemu napędowego.
11. PN-EN ISO 15616-3:2007 - Badania odbiorcze maszyn do wysokiej jakości spawania i cięcia wiązką laserową CO2 -- Część 3: Wzorcowanie przyrządów do pomiaru przepływu i ciśnienia gazu
Podano zasady pomiaru parametrów gazów (ciśnienie i przepływ) stosowanych do spawania i cięcia podczas badań odbiorczych maszyn z wiązką laserową CO2 w dwóch kierunkach ruchu (2D). Opisano procedurę badań i przyrządów do kontroli parametrów gazu.
12. PN-EN 60825-1:2010 Bezpieczeństwo urządzeń laserowych -- Część 1: Klasyfikacja sprzętu i wymagania
Norma zawiera 88 terminów i ich definicje. Podano minimalne wymagania dotyczące bezpieczeństwa urządzeń laserowych. Opisano klasyfikację, jej zasady i podział urządzeń laserowych na klasy bezpieczeństwa . Dostępne granice emisji dla wszystkich klas zestawiono w kilku tablicach. Opisano sposoby ochrony osób przed promieniowaniem laserowym w zakresie długości fal od 180 nm do 1 mm jak również przed innymi zagrożeniami będącymi wynikiem działania i stosowania urządzeń laserowych. Przedstawiono ostrzeżenia dotyczące promieniowania laserowego i wzory etykiet dotyczących bezpieczeństwa. Nie uwzględniono urządzeń laserowych sprzedawanych innemu producentowi w celu wykorzystania ich jako części składowej dowolnego układu przeznaczonego do dalszej sprzedaży. Norma w załączniku B zawiera przykłady obliczeń przy wyznaczaniu klasy lasera. Załącznik F zawiera zestawienie wymagań dotyczących producenta dla laserów z poszczególnych klas bezpieczeństwa.
13. PN-EN 208:2010 - Ochrona indywidualna oczu -- Ochrony oczu do pracy justacyjnej na laserach i systemach laserowych (ochrony oczu do justowania laserów)
Określono wymagania dotyczące filtrów i ochron oczu stosowanych do justowania laserów i układów laserowych podanych w EN 60825-1:2007, w przypadku gdy niebezpieczne promieniowanie powstaje w widzialnym przedziale widma od 400 nm do 700 nm. Opisano filtry obniżające poziom promieniowania do wartości określonych dla laserów klasy 2 (< lub = 1 mW dla pracy ciągłej). Podano wymagania, metody badania i sposób znakowania. W Załączniku B podano zalecenia dotyczące wyboru i sposobu stosowania środków ochrony oczu chroniących przed promieniowaniem laserowym. W EN 207 określono ochrony oczu stosowane przy wystąpieniu przypadkowego promieniowania laserowego. UWAGA: Przed wyborem środka ochrony oczu, zgodnie z niniejszą normą, zaleca się w pierwszej kolejności oszacowanie stopnia ryzyka (patrz Załącznik B)
14. PN-EN 207:2010 - Ochrona indywidualna oczu -- Filtry i ochrony oczu chroniące przed promieniowaniem laserowym.
Określono wymagania dotyczące środków ochrony oczu chroniących przed przypadkowym promieniowaniem laserowym, jak zdefiniowano w EN 60825-1:2007, w przedziale widma od 180 nm (0,18 mikrom) do 1000 mikrom. Opisano wymagania, metody badania i sposób znakowania. W Załączniku B podano zalecenia dotyczące wyboru i sposobu stosowania środków ochrony oczu chroniących przed promieniowaniem laserowym. UWAGA: Przed wyborem środka ochrony oczu, zgodnie z niniejszą normą, zaleca się w pierwszej kolejności oszacowanie stopnia ryzyka (patrz Załącznik B)
15. PN-EN 60825-4:2011 - Bezpieczeństwo urządzeń laserowych -- Część 4: Osłony laserowe
Określono stałe i okresowe (np. w odniesieniu do serwisu) wymagania dotyczące osłon laserowych, które osłaniają strefę działania maszyny do obróbki laserowej i specyfikacje specjalistycznych osłon laserowych. Norma zwiera 17 definicji terminów związanych z osłonami laserowymi. Norma dotyczy wszystkich części składowych osłony, łącznie z przezroczystymi (przepuszczającymi promieniowanie widzialne) ekranami i oknami do podglądu, panelami oraz laserowymi kurtynami i ściankami. Opisuje wymagania dotyczące: projektowania, działania, specyfikacji, badania i etykiet dla specjalistycznych osłon laserowych.
16. IEC/TR 60825-5: 2003 Bezpieczeństwo urządzeń laserowych -- Część 5: Lista kontrolna producenta do IEC 60825-1 (wersja angielska)
Podano listę kontrolną dla producentów urządzeń laserowych pomocną do sprawdzania wymagań zawartych w normie PN-EN 60825-1. Odpowiednia do stosowania w raporcie bezpieczeństwa. Lista kontrolna zawiera m.in. opis produktu laserowego, odniesienie do danych, na podstawie których określono klasę lasera, sprawdzenie poprawności etykiet ostrzegawczych i informacyjnych dla poszczególnych klas laserów, sprawdzenie obudowy ochronnej, paneli dostępu, bezpieczeństwa i działania interlocków, optyki wizyjnej, warunków środowiska i innych zagrożeń. Zwiera również procedurę klasyfikacji lasera.
17. IEC/TR 60825-10: 2002 Bezpieczeństwo urządzeń laserowych -- Część 10. Wskazówki do stosowania i uwag wyjaśniające do IEC 60825-1 (wersja angielska, norma wycofana)
Norma podaje informacje dotyczące fizyki zjawiska związanego z niebezpieczeństwem powodowanym przez wiązkę laserową. Uzupełnia informacje zawarte w normie PN-EN 60825-1 poprzez podkreślenie i wytłumaczenie głównych aspektów. Omawia miedzy innymi dlaczego promieniowanie laserowe jest szkodliwe, tłumaczy wartości MDE i opisuje dokładniej każda z klas lasera. Ponadto podaje przykłady obliczeń nominalnego obszaru zagrożenia wzroku, uwzględnienia odbić kierunkowych i źródeł rozciągłych.
18. IEC/TR 60825-13: 2011 Bezpieczeństwo urządzeń laserowych -- Część 13. Pomiary do klasyfikacji laserów (wersja angielska)
Norma szczegółowo opisuje sposób i procedurę pomiarów służących do określania klasy lasera. Zawiera schematy blokowe pokazujące sposób postępowania przy laserach pracy ciągłej oraz przy laserach o pracy impulsowej. Do obliczeń emisji dostępu w celu określenia klasy lasera podaje wymagania i metody określania m.in.: długości fali , długości impulsu, częstotliwości repetycji, wielkości kątowej źródła na siatkówce oka. Podaje warunki pomiaru przy ocenie zagrożenia oraz przykłady obliczeń dla poszczególnych klas lasera..
19. IEC/TR 60825-14: 2004 Bezpieczeństwo urządzeń laserowych -- Część 14. Przewodnik użytkownika (wersja angielska)
Norma opracowana w formie poradnika dla użytkownika zawierająca dobre praktyki w zakresie bezpiecznego użytkowania urządzeń laserowych. Zawiera 70 definicji terminów z techniki laserowej. Omawia zakres odpowiedzialności za bezpieczeństwo laserowe osób do tego wyznaczonych oraz zakres informowania i szkolenia. Wyjaśnia zakres zagrożeń przy poszczególnych klasach lasera. Podaje sposób wyznaczania wartości MDE, nominalnego obszaru zagrożenia wzroku oraz oceny ryzyka i śrdoków ograniczających ryzyko. . W załącznikach podaje m.in. przykłady systemów blokad bezpieczeństwa i obliczeń MDE.